5-8. มลสุตฺตาทิวณฺณนา

[15-18] ปญฺจเม (ธ. ป. อฏฺฐ. 2.241) ยา กาจิ ปริยตฺติ วา สิปฺปํ วา ยสฺมา อสชฺฌายนฺตสฺส อนนุยุญฺชนฺตสฺส วินสฺสติ, นิรนฺตรํ วา น อุปฏฺฐาติ, ตสฺมา ‘‘อสชฺฌายมลา มนฺตา’’ติ วุตฺตํฯ ยสฺมา ปน ฆราวาสํ วสนฺตสฺส อุฏฺฐายุฏฺฐาย ชิณฺณปฺปฏิสงฺขรณาทีนิ อกโรนฺตสฺส ฆรํ นาม วินสฺสติ, ตสฺมา ‘‘อนุฏฺฐานมลา ฆรา’’ติ วุตฺตํฯ ยสฺมา คิหิสฺส วา ปพฺพชิตสฺส วา โกสชฺชวเสน สรีรปฺปชคฺคนํ วา ปริกฺขารปฺปฏิชคฺคนํ วา อกโรนฺตสฺส กาโย ทุพฺพณฺโณ โหติ, ตสฺมา ‘‘มลํ วณฺณสฺส โกสชฺช’’นฺติ วุตฺตํฯ ยสฺมา ปน คาโว รกฺขนฺตสฺส ปมาทวเสน นิทฺทายนฺตสฺส วา กีฬนฺตสฺส วา ตา คาโว อติตฺถปกฺขนฺทนาทีหิ วา วาฬมิคโจราทิอุปทฺทเวน วา ปเรสํ สาลิกฺเขตฺตาทีนิ โอตริตฺวา ขาทนวเสน วา วินาสมาปชฺชนฺติ, สยมฺปิ ทณฺฑํ วา ปริภาสํ วา ปาปุณาติ, ปพฺพชิตํ วา ปน ฉทฺวาราทีนิ อรกฺขนฺตํ ปมาทวเสน กิเลสา โอตริตฺวา สาสนา จาเวนฺติ, ตสฺมา ‘‘ปมาโท รกฺขโต มล’’นฺติ วุตฺตํฯ โส หิสฺส วินาสาวเหน มลฏฺฐานิยตฺตา มลํฯ

ทุจฺจริตนฺติ อติจาโรฯ อติจารินิญฺหิ อิตฺถิํ สามิโกปิ เคหา นีหรติ, มาตาปิตูนํ สนฺติกํ คตมฺปิ ‘‘ตฺวํ กุลสฺส องฺคารภูตา, อกฺขีหิปิ น ทฏฺฐพฺพา’’ติ ตํ มาตาปิตโรปิ นีหรนฺติ, สา อนาถา วิจรนฺตี มหาทุกฺขํ ปาปุณาติฯ เตนสฺสา ทุจฺจริตํ ‘‘มล’’นฺติ วุตฺตํฯ ททโตติ ทายกสฺสฯ ยสฺส หิ เขตฺตกสนกาเล ‘‘อิมสฺมิํ เขตฺเต สมฺปนฺเน สลากภตฺตาทีนิ ทสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวาปิ นิปฺผนฺเน สสฺเส มจฺเฉรํ อุปฺปชฺชิตฺวา จาคจิตฺตํ นิวาเรติ, โส มจฺเฉรวเสน จาคจิตฺเต อวิรุหนฺเต มนุสฺสสมฺปตฺติ, ทิพฺพสมฺปตฺติ, นิพฺพานสมฺปตฺตีติ ติสฺโส สมฺปตฺติโย น ลภติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘มจฺเฉรํ ททโต มล’’นฺติฯ อญฺเญสุปิ เอวรูเปสุ เอเสว นโยฯ ปาปกา ธมฺมาติ อกุสลา ธมฺมาฯ เต ปน อิธโลเก ปรโลเก จ มลเมวฯ ตโตติ เหฏฺฐา วุตฺตมลโตฯ มลตรนฺติ อติเรกมลํฯ ฉฏฺฐาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

มลสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปหาราทสุตฺตวณฺณนา

[19] นวเม (อุทา. อฏฺฐ. 45; สารตฺถ. ฏี. จูฬวคฺค 3.384) อสุราติ เทวา วิย น สุรนฺติ น กีฬนฺติ น วิโรจนฺตีติ อสุราฯ สุรา นาม เทวา, เตสํ ปฏิปกฺขาติ วา อสุรา, เวปจิตฺติปหาราทาทโย ฯ เตสํ ภวนํ สิเนรุสฺส เหฏฺฐาภาเคฯ เต ตตฺถ ปวิสนฺตา นิกฺขมนฺตา สิเนรุปาเท มณฺฑปาทีนิ นิมฺมินิตฺวา กีฬนฺตา อภิรมนฺติฯ สา ตตฺถ เตสํ อภิรติฯ อิเม คุเณ ทิสฺวาติ อาห ‘‘เย ทิสฺวา ทิสฺวา อสุรา มหาสมุทฺเท อภิรมนฺตี’’ติฯ

ยสฺมา โลกิยา ชมฺพุทีโป, หิมวา ตตฺถ ปติฏฺฐิตสมุทฺททหปพฺพตา ตปฺปภวา นทิโยติ เอเตสุ ยํ ยํ น มนุสฺสโคจรํ, ตตฺถ สยํ สมฺมูฬฺหา อญฺเญปิ สมฺโมหยนฺติ, ตสฺมา ตตฺถ สมฺโมหวิธมนตฺถํ ‘‘อยํ ตาว ชมฺพุทีโป’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ทสสหสฺสโยชนปริมาโณ อายามโต วิตฺถารโต จาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ อุทเกน อชฺโฌตฺถโฏ ตทุปโภคิสตฺตานํ ปุญฺญกฺขเยนฯ สุนฺทรทสฺสนํ กูฏนฺติ สุทสฺสนกูฏํ, ยํ โลเก ‘‘เหมกูฏ’’นฺติ วุจฺจติฯ มูลคนฺโธ กาลานุสาริยาทิฯ สารคนฺโธ จนฺทนาทิฯ เผคฺคุคนฺโธ สลลาทิฯ ตจคนฺโธ ลวงฺคาทิฯ ปปฏิกาคนฺโธ กปิตฺถาทิฯ รสคนฺโธ สชฺชุลสาทิฯ ปตฺตคนฺโธ ตมาลหิริเวราทิฯ ปุปฺผคนฺโธ นาคกุสุมาทิฯ ผลคนฺโธ ชาติผลาทิฯ คนฺธคนฺโธ สพฺเพสํ คนฺธานํ คนฺโธฯ ‘‘สพฺพานิ ปุถุลโต ปญฺญาส โยชนานิ, อายามโต ปน อุพฺเพธโต วิย ทฺวิโยชนสตาเนวา’’ติ วทนฺติฯ

มโนหรสิลาตลานีติ รตนมยตฺตา มนุญฺญโสปานสิลาตลานิฯ สุปฏิยตฺตานีติ ตทุปโภคิสตฺตานํ สาธารณกมฺมุนาว สุฏฺฐุ ปฏิยตฺตานิ สุสณฺฐิตานิ โหนฺติฯ มจฺฉกจฺฉปาทีนิ อุทกํ มลํ กโรนฺติ, ตทภาวโต ผลิกสทิสนิมฺมโลทกานิฯ ติริยโต ทีฆํ อุคฺคตกูฏนฺติ ‘‘ติรจฺฉานปพฺพต’’นฺติ อาหฯ ปุริมานิ นามโคตฺตานีติ เอตฺถ นที นินฺนคาติอาทิกํ โคตฺตํ, คงฺคา ยมุนาติอาทิกํ นามํฯ

สวมานาติ สนฺทมานาฯ ปูรตฺตนฺติ ปุณฺณภาโวฯ มสารคลฺลํ ‘‘จิตฺตผลิก’’นฺติปิ วทนฺติฯ มหตํ ภูตานนฺติ มหนฺตานํ สตฺตานํฯ ติมี ติมิงฺคลา ติมิติมิงฺคลาติ ติสฺโส มจฺฉชาติโยฯ ติมิํ คิลนสมตฺถา ติมิงฺคลาฯ ติมิญฺจ ติมิงฺคลญฺจ คิลนสมตฺถา ติมิติมิงฺคลาติ วทนฺติฯ